Ukazał się kalendarz opisujący tradycje piśmiennictwa polsko-litewskich Tatarów
Zabytki rękopiśmiennictwa polsko-litewskich Tatarów jak najważniejsza księga – Koran, ale też chamaiły, czyli modlitewniki, czy daławary, czyli zwoje modlitewne składane do grobu zmarłego – przypomina kalendarz wydany przez Fundację Tatarskie Towarzystwo Kulturalne
Historia osadnictwa tatarskiego na ziemiach dawnej Rzeczpospolitej ma ponad 600 lat. Jako datę dobrowolnego osadnictwa tatarskiego w Wielkim Księstwie Litewskim i Rzeczypospolitej, Jan Długosz podaje rok 1397. Na ziemie polskie Tatarzy przynieśli ze sobą islam, gwarancja wolności wyznania była jednym z warunków osadnictwa. Już jednak w XVI-XVII wieku zatracili swój język i wiele obyczajów, nazwiska rodowe uległy spolszczeniu.
W Podlaskiem są największe w kraju skupiska polskich wyznawców islamu. W Bohonikach i Kruszynianach są ostatnie w kraju stare meczety, a przy nich mizary – muzułmańskie cmentarze. Miejscowości są też wciąż żywymi ośrodkami kultury tatarskiej.
Fundacja Tatarskie Towarzystwo Kulturalne z Białegostoku od kilkunastu lat wydaje kalendarze. Jak powiedziała PAP prezeska fundacji Róża Chazbijewicz, poprzez kalendarze, które wydawane są od dwunastu lat, organizacja chce przybliżyć szeroko pojętą kulturę tatarską. W poprzednich latach tematami było m.in. 25-lecie tatarskiego zespołu Buńczuk, ludowe święto pługa, czyli Sabantuj, czy miejsca związane z kulturą tatarską w Polsce.
„Naszym celem jest ratowanie kultury i tradycji tatarskich, które giną na naszych oczach” – powiedział PAP autor kalendarza i członek fundacji Adam Jakubowski. Stąd też – jak podkreślił – tematem kolejnego kalendarza jest piśmiennictwo Tatarów polsko-litewskich.
W tekście towarzyszącym kalendarzowi Jakubowski zaznaczył, że te zabytki są „unikalne na tle kultury islamu, wyróżniające się stosowaniem liter alfabetu arabskiego do zapisu modlitw w językach: tureckim, polskim czy białoruskim”. Dodał, że opracowanie tych dzieł wymagało od autorów, a następnie kopistów niezwykłych umiejętności w kaligrafii i znajomości wielu języków.
„Tatarzy polsko-litewscy tworzyli wiele rodzajów manuskryptów, które mają 600-letnią tradycję. To, co dla nas najważniejsze, to żeby niektóre z nich ocalić” – powiedział Jakubowski.
Jak mówił, jednym z najważniejszych zabytków jest Koran, który był kopiowany przez imamów, a jego kopie są dostępne dzisiaj w muzeach i rękach prywatnych. Jednak, są też takie zabytki jak talsimy, czyli talizmany, które były modlitwami specjalnie pisanymi dla danej osoby, noszonymi przy sobie i pełniącymi funkcje ochronne. Jak zwrócił uwagę Jakubowski, ta tradycja obecnie ginie.
W kalendarzu każdy miesiąc poświęcony jest innemu zabytkowi tatarskiego rękopiśmiennictwa. Obok Koranu, można też dowiedzieć się m.in. o kitabach, czyli księgach zawierających zbiory legend historycznych, ale też opisy obrzędów, rytuałów i obowiązków każdego wiernego. Jest też karta poświęcona muhirom, czyli ozdobnym planszom lub tkaninom, które zawieszano w domach i meczetach, a pełniącym funkcje dekoracyjne czy ochronne.
Jakubowski zwrócił uwagę na daławary, czyli ręcznie kaligrafowane zwoje zawierające modlitwy „na ostatnią drogę”, które składano do grobu zmarłych. Wierzono, że daławary pomagają zmarłemu w spotkaniu aniołów, przed którymi robi on rachunek sumienia. Jakubowski powiedział, że tradycja daławarów wywodzi się sprzed ponad 600 lat, z ludowych wierzeń Tatarów, a obecnie nie jest praktykowana.
Jedna z kart poświęcona jest chamaiłom, czyli tatarskim podręcznym modlitewnikom. Chamaiły miały różne rodzaje, obok modlitw mogły zawierać też opisy obrzędów religijnych czy horoskopy, tłumaczenia snów, a także przybliżać historię ważnych postaci historycznych. Modlitewniki były też miejscem do zapisywania ważnych wydarzeń z życia poszczególnych rodzin.
Wydany kalendarz opracowany jest na podstawie chamaiłów Tatarów polskich, a oznaczenia świąt – jak podkreśla fundacja – może różnić się w stosunku do innych kalendarzy muzułmańskich. Jakubowski wyjaśnił, że muzułmański kalendarz oparty jest na fazach księżyca. W jego ocenie musi on być wyznaczany miejscowo, stąd też kalendarz opracowany niegdyś przez imamów tatarskich uwzględnia to położenie i dni świąteczne mogą wypadać nieco inaczej niż w innych kalendarzach muzułmańskich.
Kalendarz muzułmański swój początek bierze od ucieczki Mahometa (zwanej też emigracją lub wywędrowaniem) z Mekki do Medyny, co miało miejsce w 622 r. według kalendarza gregoriańskiego.
Rok w kalendarzu księżycowym jest krótszy od tradycyjnego, bo ma 354 dni, dlatego główne święta islamskie ulegają ciągłym przesunięciom względem kalendarza powszechnego. Z różnicy w długości roku w obu kalendarzach wynika też, że 33 lata księżycowe odpowiadają 32 słonecznym, czyli tradycyjnym. Obecnie jest 1447 rok wg kalendarza muzułmańskiego.
Kalendarz Tatarskiego Towarzystwa Kulturalnego, na który organizacja pozyskała środki z ministerstwa spraw wewnętrznych i administracji, ukazał się w dwóch formatach: ściennym (400 sztuk) i kieszonkowym (400 sztuk). Można go uzyskać kontaktując się z fundacją. Kolejne kartki kalendarza będą się ukazywały co miesiąc w mediach społecznościowych fundacji.(PAP)