Gala wręczenia nagród honorowych IPN „Świadek Historii”
W Auli Magna w Pałacu Branickich w Białymstoku (18.01) wręczono Nagrody Honorowe Instytutu Pamięci Narodowej „Świadek Historii”
Laureatami XIII edycji nagrody zostali: Barbara Sokólska, ks. Waldemar Sawicki, Jan Litwińczuk, Adam Mariusz Niebrzydowski, Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe, i 1 batalion zmechanizowany Szwoleżerów Mazowieckich 15 Giżyckiej Brygady Zmechanizowanej im. Zawiszy Czarnego.
Podczas wystąpienia na gali, prezes IPN dr Karol Nawrocki odniósł się do dwóch systemów totalitarnych – niemieckiego nazizmu i sowieckiego komunizmu, które naznaczyły swoimi zbrodniami wiek XX. Wskazał na ich podobieństwo – pragnienie zniszczenia, barbarzyństwa, śmierci i okrucieństwa. To te cechy, które łączyły narodowych socjalistów z sowieckimi komunistami. Przypomniał, że wspólnie podpalili świat w 1939 roku i wspólnie niszczyli Polskę, Białystok i Pałac Branickich w roku 1944 i 1945, mimo że dwóch wcześniejszych sojuszników było już po różnych stronach. Brzemię zachowania i przekazywania pamięci o tamtych czasach dźwigają świadkowie historii.
– Mamy na szczęście naszych świadków historii, tych, którzy nie pozwalają zapomnieć o istocie dwóch systemów totalitarnych i o drodze narodu polskiego w wieku XX w kierunku wolności – mówił prezes IPN gratulując i dziękując nagrodzonym. – Czymże jest historia? Wiemy, że jest nauczycielką życia, ale jest też nauczycielką śmierci. (…) historia jest przede wszystkim światem, którego już nie ma i dlatego są nam potrzebni świadkowie. Na świadkach historii ciąży ogromne brzemię odpowiedzialności, bo mówią o świecie, którego już nie ma, głosem tych, którzy często zostali skrzywdzeni, głosem tych bohaterów, którzy mieli zostać zapomniani.
Podczas gali XIII edycji białostockiego „Świadka Historii” uhonorowani zostali zarówno laureaci wyłonieni w tej edycji, jak i ci, których kandydatury zostały zgłoszone w XII edycji (2020 rok), odwołanej następnie ze względu na pandemię koronawirusa.
Nagrodzeni zostali:
Barbara Sokólska
13 kwietnia 1940 r. jako czterotygodniowe niemowlę została zesłana do Kazachstanu razem z całą rodziną. Jej ojciec – Zygmunt Młynarz – wstąpił do Armii Andersa i pozostał po wojnie w Wielkiej Brytanii. Reszta rodziny wróciła do kraju w 1946 r. Pani Barbara od kilkudziesięciu lat prowadzi działania mające na celu upamiętnienie losu osób deportowanych w głąb Związku Sowieckiego. Od początku działalności białostockiego Oddziału Związku Sybiraków Barbara Sokólska czynnie uczestniczy w życiu środowiska sybirackiego. W szczególny sposób należy podkreślić wielokrotną obecność Pani Sokólskiej w mediach, nie tylko lokalnych, ale i ogólnopolskich: w prasie, radiu i telewizji, dzięki czemu dramatyczny los deportowanych przybliżany jest wielu odbiorcom zarówno w Polsce, jak i na świecie, a autorytet naocznego świadka historii i uczestnika zdarzeń czyni te historie w dwójnasób autentycznymi. Pani Barbara Sokólska jest także stałym uczestnikiem spotkań z młodzieżą szkolną, podczas których w sposób niezwykle obrazowy opowiada o dramacie sowieckich deportacji. Jej wspomnienia były wielokrotnie drukowane.
Pani Sokólska od początku wspierała powstające w Białymstoku Muzeum Pamięci Sybiru. Przekazała tu swoje rodzinne pamiątki, które zostały wyeksponowane na wystawie stałej, m.in. kamizelkę, którą – jako niemowlę – była okrywana przez rodziców podczas morderczej drogi na Sybir. Już w latach 90. XX w. propagowała wiedzę o losach deportowanych, użyczając swoich rodzinnych pamiątek na wystawy sybirackie, m.in. w Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie i Muzeum Historycznym w Białymstoku.
W 2014 r. Barbara Sokólska ufundowała dzwon do kościoła św. Anny w Białymstoku, w 2016 r. stułę z wizerunkiem Matki Bożej Katyńskiej i godłem Związku Sybiraków, a w 2019 r . – marmurową stację drogi krzyżowej do tejże świątyni. Barbara Sokólska, reprezentując Związek Sybiraków, niejednokrotnie brała udział w uroczystościach patriotycznych i wystawach organizowanych przez Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku.
ks. Waldemar Sawicki
Od 2017 roku jest proboszczem parafii Matki Bożej Anielskiej w Lipsku, w której przed laty pracował jako wikariusz. Staraniem ks. Waldemara odnowiono tablicę upamiętniającą zamordowanych przez Niemców w 1943 roku 50 mieszkańców Lipska. W 2019 roku podjął współpracę z białostockim oddziałem Instytutu Pamięci Narodowej, czego owocem jest tablica upamiętniająca ofiary Obławy Augustowskiej, wśród których było 11 mieszkańców parafii Lipsk. Kolejnym efektem współpracy był odsłonięty i poświęcony w zeszłym roku obelisk upamiętniający bitwę niemeńską, na pamiątkę pobytu Marszałka Józefa Piłsudskiego na plebani w Lipsku 24 września 1920 roku. Tego dnia odbyła się tam wspólna narada wojenna Marszałka z dowódcą 22. Dywizji Ochotniczej płk. Adamem Kocem oraz dowodzącym wówczas 2. Armią gen. Edwardem Rydzem-Śmigłym oraz innymi oficerami uczestniczącymi w działaniach wojennych bitwy niemeńskiej.
Ks. Waldemar Sawicki dba o zabytki kościoła parafialnego. Propaguje historię swojej parafii i okolicy, o czym świadczy m.in. wydana publikacja o charakterze przewodnika po wnętrzach kościoła od przeszłości do teraźniejszości. Wykonał również dwa nowe ołtarze poświęcone regionalnym postaciom historycznym – błogosławionej Mariannie Biernackiej, zamordowanej przez Niemców 13 lipca 1943 r., która ofiarowała się za synową będącą w stanie błogosławionym. Kolejną postacią jest siostra Julia Rapiej, która po wkroczeniu Niemców oddała życie za mieszkańców Nowogródka i została rozstrzelana razem z 10 innymi siostrami zakonnymi. W lipcu 1943 siostry zgłosiły się na gestapo, by ofiarować swoje życie za 120 osób aresztowanych i przeznaczonych do rozstrzelania. Karę śmierci zamieniono aresztowanym na roboty w Niemczech. Wszyscy wywiezieni przeżyli wojnę. Siostry zostały wezwane 31 lipca, a następnego dnia, bez sądu i wyroku, zostały rozstrzelane.
Staraniem ks. Sawickiego rokrocznie organizowane są również uroczystości religijno-patriotyczne w Jasionowie – przy mogile mieszkańców spacyfikowanej w 1943 roku wsi.
Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe
Towarzystwo powstało w 1999 r. Od 2000 r. wydaje „Rocznik Augustowsko-Suwalski”, w którym dominuje tematyka historii współczesnej i wysiłku niepodległościowego. Wśród autorów są także pracownicy Instytutu Pamięci Narodowej: dr Diana Maksimiuk, dr Marcin Markiewicz, dr hab. Krzysztof Sychowicz, Jarosław Wasilewski. W ramach „Biblioteki Rocznika Augustowsko-Suwalskiego” ukazało się wiele prac mówiących o historii Suwalszczyzny. Ponadto Towarzystwo było współwydawcą publikacji Katyń. Lista ofiar: Augustów-Sejny-Suwałki oraz „Suwalskiego słownika biograficznego”. Samodzielnie lub we współpracy z innymi podmiotami zorganizowało kilkanaście konferencji naukowych, m.in.: o powstaniu styczniowym, upamiętnianiu Józefa Piłsudskiego, wydarzeniach I wojny światowej na Suwalszczyźnie i Zanierneniu. Towarzystwo było inicjatorem i organizatorem budowy pomnika na tzw. Górze Szubienicznej, upamiętniającego straconych powstańców styczniowych. Uczestniczyło w renowacji pomnika Józefa Piłsudskiego w Filipowie. Zorganizowało kilka wystaw, m. in. „Opary absurdu – pamiątki rocznic funkcjonowania peerelowskiego aparatu bezpieczeństwa”, „Komuniści przeciw wolności – twarze władzy. Z historii Suwalszczyzny w czasie PRL-u” , „Wielka Wojna. Suwalszczyzna i Zanieenie”. Wielokrotnie, w różnych cyklach, organizowało lub współorganizowało otwarte wykłady z historii najnowszej poświęcone ważnym wydarzeniom i postaciom, m.in.: zbrodni katyńskiej, obławie augustowskiej, Żołnierzom Wyklętym – często z udziałem i z pomocą pracowników Instytutu Pamięci Narodowej. Od 2011 r. Towarzystwo uczestniczy w organizacji rekonstrukcji i widowisk historycznych, np.: „Żołnierze Wyklęci – rozbrojenie posterunku MO”, „Sowiety wkroczyły”, „Wielka Wojna. Suwalszczyzna 1914-1915”, „Obława Augustowska. Lipiec 1945”. Współorganizowało gry miejskie m.in.: „Konspiracja 1939-1944”, „W drodze do Niepodległości”. Od 2001 r. przy Towarzystwie funkcjonuje „Archiwum Lat Osiemdziesiątych”.
Jan Litwińczuk
Wraz z mieszkańcami Olmont był inicjatorem powołania Stowarzyszenia „Olmonty”, które ma na celu m.in. integrację i aktywizację społeczności lokalnej, wzmacnianie więzi międzypokoleniowych, kultywowanie tradycji patriotycznych, upamiętnianie ważnych wydarzeń i postaci z historii regionu oraz organizację uroczystości rocznicowych w kontekście wydarzeń z dziejów Polski. W roku 2018 z inicjatywy Jana Litwińczuka zorganizowano uroczystości z okazji 250-lecia powstania konfederacji barskiej, odrestaurowano krzyże upamiętniające tę bitwę pod Olmontami, odsłonięto i poświęcono tablicę poświęconą tym wydarzeniom. Rok później również w Olmontach m.in. dzięki panu Janowi odsłonięto tablicę memoratywną upamiętniającą żołnierzy podziemia niepodległościowego, co wspierał Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku. Wśród działań Jana Litwińczuka, realizowanych ramię w ramię z członkami stowarzyszenia „Olmonty”, warto wymienić również pikniki patriotyczne, turnieje warcab 100-polowych na 100-lecie odzyskania przez Polskę niepodległości, organizowany corocznie od 2019 roku bieg śladami konfederatów barskich. Jan Litwińczuk jest człowiekiem bardzo aktywnie działającym społecznie, realizuje wiele pomysłów z pomocą Instytutu Pamięci Narodowej. Wydał również publikację Moje Olmonty, w której opowiada o swojej małej ojczyźnie.
Adam Mariusz Niebrzydowski
W 2013 roku był inicjatorem uroczystości gminno-parafialnych upamiętniających zesłańców syberyjskich i powstańców styczniowych z 1863 r. w 150. Rocznicę przemarszu przez Orlikowo – leżące na terenie gminy Jedwabne – oddziału powstańców pod dowództwem pułkownika Józefa Konstantego Ramotowskiego. Na ich cześć sam ufundował symboliczny krzyż i obelisk Po objęciu w 2018 roku stanowiska burmistrza Jedwabnego wskrzesił inicjatywę powołania Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Jedwabieńskiej, którego cele realizowane są również we współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej. Dzięki staraniom Adama Niebrzydowskiego powstała w Jedwabnem również Izba Pamięci. W 2020 roku, również dzięki jego staraniom, powstał mural upamiętniający ok. 500 mieszkańców z gminy Jedwabne – zesłanych na Sybir. Odsłonięcie muralu stało się okazją do spotkania mieszkańców z rodzinami Sybiraków, wysłuchania wspomnień osób, które przetrwały katorgę i oddania hołdu wszystkim, którzy pozostali na „nieludzkiej ziemi”. We współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej pan Adam zorganizował w Jedwabnem konferencję naukową „Od paktu Ribbentrop-Mołotow do układu Sikorski-Majski. Losy Polaków pod okupacją sowiecką i na »nieludzkiej ziemi« 1939-1941”. Podsumowaniem konferencji jest album zawierający opisy świadków tamtych wydarzeń, zdjęcia oraz listę deportowanych mieszkańców gminy Jedwabne, powstałą dzięki historykom Instytutu Pamięci Narodowej. W 2022 r. odsłonięto tablicę z nazwiskami osób, które wywiezione zostały na Sybir, przy pomniku Sybiraków w Jedwabnem. Z jego inicjatywy powstała również tablica znajdująca się na kaplicy cmentarnej w Jedwabnem – miejscu grobowca. Rembielińskich.
1 batalion zmechanizowany Szwoleżerów Mazowieckich 15 Giżyckiej Brygady Zmechanizowanej im. Zawiszy Czarnego
Batalion corocznie bierze aktywny udział w organizowaniu i prowadzeniu przedsięwzięć o charakterze patriotycznym, kultywując tradycje przydzielone batalionowi, podczas cyklicznego przedsięwzięcia „Warszawskich Dni Kawaleryjskich” w Warszawie oraz w czasie „Obchodów Bitwy Pod Olszewem” w gminach Brańsk i Wyszki. Aktywnie upamiętnia dokonania 3 Pułku Szwoleżerów Mazowieckich z Suwałk z lat 1920-1939. Batalion kultywuje tradycje ze szczególnym oddaniem, czego przykładem jest to, że każdy z pododdziałów batalionu posiada lance kawaleryjskie z proporcem pododdziału z czasów 3 Pułku Szwoleżerów Mazowieckich, a sam batalion w maju 2017 z rąk ostatniego żyjącego weterana pułku otrzymał replikę sztandaru 3 Pułku Szwoleżerów Mazowieckich i oficjalnie ma prawo posługiwać się nią w czasie uroczystości o charakterze patriotycznym. W batalionie znajduje się izba pamięci, odwiedzana przez uczniów, instytucje, jak i przez wojska sojusznicze NATO stacjonujące w Bemowie Piskim. W 1 batalionie zmechanizowanym Szwoleżerów Mazowieckich nadawane są także odznaki pamiątkowe tożsame z przedwojennymi – 3 Pułku Szwoleżerów Mazowieckich. Dzięki staraniom batalionu udało się odtworzyć pomnik patrona pułku płk. Jana Hipolita Kozietulskiego, tożsamy z pomnikiem stojącym w przedwojennych koszarach 3 Pułku Szwoleżerów Mazowieckich. Jest on obecnie w centrum uroczystości batalionowych w jednostce wojskowej w Orzyszu. Batalion przygotował podwaliny historyczne do nadania tradycji pododdziałowi Żandarmerii Wojskowej Bemowo Piskie, co przełożyło się w 2019 roku na decyzję ministra obrony narodowej o upamiętnienia płk. S. W. Kuciela jako ich patrona. Dzięki temu 3 Dywizjon Żandarmerii z Grodna zyskał kontynuację tradycji we współczesnym Wojsku Polskim i nie został zapomniany.
* * *
Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku jest inicjatorem i pomysłodawcą Nagrody Honorowej IPN „Świadek Historii”. Nagradzane są osoby i instytucje szczególnie zasłużone dla upamiętniania historii Narodu Polskiego oraz wspierające Instytut Pamięci Narodowej w realizacji ustawowej działalności w obszarach edukacyjnym i naukowym. Pierwsza uroczysta gala wręczenia nagród odbyła się w 2009 roku w Białymstoku. Obecnie nagrody przyznawane są także w oddziałach IPN w Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Łodzi, Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie i Wrocławiu. Nagroda ma również swoją edycję zagraniczną – honorowane są osoby i instytucje wyróżniające się szczególnym zaangażowaniem w upamiętnianie dziejów Polaków poza granicami Polski.